چکیده:
با نگاهی به کتب تفسیر و لغت، درمییابیم که برای واژه وراء در قرآن، هنگامی که نشاندهنده جهت باشد، دو معنای مختلف ارائه شده است. در برخی آیات، وراء به معنای متداول آن در عربی، یعنی پشتسر تفسیر شده است و در دستهای دیگر از آیات که چنین معنایی درست نمینماید، آن را به معنای پیشرو دانستهاند. مفسران و عالمان لغت همواره به شیوههای گوناگونی ارائه چنین معنایی برای واژه وراء را توجیه و تعلیل کردهاند. این مقاله میکوشد تا از طریق بازخوانی راهکارهای مفسران از آغاز تا کنون، و با رهاشدن از بند تکلفات رنگارنگ معنای مناسبی برای این واژه ارائه دهد که نه با روح لغت ناسازگار باشد و نه آیه را دچار مشکل تفسیری کند و نهایتا با مروری بر ترجمههای فارسی صورت گرفته از آیات مورد بحث، ترجمههای بهتر را مشخص کند.
خلاصه ماشینی:
در آیۀ «إن هولاء یحبون العاجلة و یذرون وراءهم یوما ثقیلا» (انسان، 27) نیز وضع بهگونهای است که میتوان وراء را هم به معنای پشتسر دانست و هم به معنای پیشرو، که در این صورت آیه به دو گونه ترجمه و تفسیر میشود.
برخی مفسران و لغویان همچون ابوعبیده (مجاز القرآن، 2/280) و ابنقتیبه (غریب القرآن، 231) که معنای أمام را برای وراء پیشنهاد میکنند، در این باب که بر چه مبنایی باید وراء، گاه به معنای أمام باشد، توضیحی نمیدهند، اما برخی توجیهاتی برای این انتخاب ارائه دادهاند: طبری تأویل وراء به أمام را در آیۀ «ویذرون وراءهم یوما ثقیلا» (انسان، 27) قول درستی نمیداند (جامع البیان فی تفسیر القرآن، 13/29)، و نیز در تفسیر آیۀ 100 از سوره مومنون: «ومن ورائهم برزخ إلی یوم یبعثون»؛ در خصوص معنای وراء ساکت است (جامع البیان فی تفسیر القرآن، 4/18).
یافتن معنای وراء با توجه به اسلوب قرآنی با توجه به همۀ آنچه گفته شد، حال باید دید که آیا اسلوب قرآنی معنای پیشرو را برای واژه «وراء» تأیید میکند یا خیر؟ در این مقاله ترجیح میدهیم که رویکرد روشن و سرراستی را دنبال کنیم و برای ترجمه و فهم قرآن، به جای استفاده از موارد نامربوط بسیار، معنای اصلی کلمات یاعبارات عربی را در خود قرآن به عنوان یک متن و یک کلیت منسجم جستوجو کنیم و با توجه به کاربردهای قرآنی و سیاق آیات، معنای آیات و عبارات را دریابیم، و میکوشیم واژگان قرآنی را همانگونه تفسیر و ترجمه کنیم که در زبان رایج و متداول عرب فهمیده میشود، نه معنای آن در زبانی دیگر و لهجهای دیگر، و یا معنای دومی که ممکن است از آن واژه به دست آید.
برخی از مفسران نیز این رویکرد را انتخاب کردهاند شیخ طوسی در آیۀ 27 سوره انسان، تنها معنای وراء را خلف دانسته یعنی معنای آیه از نظر او پشتسر انداختن روز سنگین است.