چکیده:
به هیچوجه مورد نظر نیست،بلکه کاربرد این روش در چارچوب رسانهء سینما مطمح نظر قرار میگیرد.(یعنی صرفا سینما بهعنوان یک وسیله ارتباطی با توجه به محتوای آن). در این بحث،پیشینهء تحلیل محتوا در سینما،مفهوم تحلیل محتوا در سینما،اختلاف نظرات تحلیل محتوا در سینما،چارچوب روش تحلیل محتوا و بهکارگیری آن در سینما و همچنین نکات قوت و ضعف این روش در زمینهء سینما، مطرح میشود. «تحلیل محتوا»1یکی از روشهای اساسی مشاهدهء اسنادی محسوب میشود،که به وسیله آن میتوان متون و بهواقع هر نوع سند ثبت و ضبط شدهای را-خواه مربوط به گذشته و یا زمان حال-مورد ارزیابی و بررسی و تحلیل دقیق قرار داد.در این روش،محقق به جای بررسی باورها و نگرشهای افراد، با شیوههای متفاوت به تحلیل پیامهای تولید شدهء آثار اسنادی آنها میپردازد؛ در واقع«تحلیلگر محتوا»میتواند محتوای نامهها،روزنامهها،مجلات، اشعار،ترانهها،نقاشیها،عکسها، فیلمهای سینمایی،سخنرانیها و هر نوع سند دیگری را تحلیل کند.بدینترتیب روش تحلیل محتوا،هم روندی برای تحلیل دادههاست و هم تجزیهء پیام هر نوع سندی.عدهای از صاحبنظران این روش را نوعا از جمله روشهای «غیر واکنشی»2و«غیر مداخلهای»3نام نهادهاند.4 در میان تعاریف متعدد و متنوعی که از این روش تحقیقی ارائه شده،به نظر میرسد دو تعریف مهم«ال.آر.2L هولستی»5و«برنارد برلسون»6بیش از سایر تعاریف نقل شده و مورد استفاده قرار گرفته است.«برلسون»مینویسد: «تحلیل محتوا یک شیوهء تحقیقی است که برای تشریح عینی،منظم و کمی محتوای آشکار پیامهای ارتباطی بهکار میآید.7و«هولستی»هم نوشته است: «تحلیل محتوا هر نوع فن استنتاج از طریق شناخت منظم و عینی- ویژگیهای پیام است.»8در تعاریف فوق،مفاهیم«عینی و ذهنی»9،«کمی و کیفی»10،«آشکار و پنهان»11،مباحث متعددی را برانگیخته است و صاحبنظران و پژوهشگران را به جهات متفاوتی سوق داده است. باید گفت:منظور از توصیف طرح مفاهیم«عینی و ذهنی بودن»همواره شناخت،تحلیل یا توصیفی است که براساس ضوابط مشخص(معیارهای معین برگزیده)صورت میپذیرد و تحلیلگران محتوا را توانا میسازد تا از یک پیام یا سند نتایج مشابهی اخذ کنند. و همچنین مقصود از«منظم بودن» تحلیل این است که معیارهای برگزیده،3L پایداری داشته و حذف یا اضافه کردن یک سند یا متن براساس همین معیارهای پایدار باشد. اصولا تحلیل محتوا را فن شمارش تعداد دفعات انواع مختلف پیام در یک سند هم میخوانند؛زیرا هدف منظمی تحلیل محتوا،قراردادن مقادیر کمی به جای بررسیهای شهودی است که عدهای آن را کمیتگرایی در مقابل کیفیتگرایی نام گذاردهاند،و معتقدند میتوان در تحلیل محتوای بعضی از اسناد«متغیرهای کمی»12را«به متغیرهای کیفی»13تبدیل کرد و این به شرطی امکانپذیر است که عواملی چون «مقولهبندی موضوع مورد تحلیل»با «پیامهای آشکار و پنهان»آن رابطه مستقیم و قابل حل داشته باشد. بدینترتیب باید گفت،تحلیل محتوا روش خاصی از تحقیق است که هم در مورد ابعاد کمی و هم ابعاد کیفی پیامهای ارتباطی کاربرد داشته و به بررسی و تجزیه میپردازد. در این مقاله،فرایند علمی روش تحلیل محتوا به صورت نظری و عمومی
خلاصه ماشینی:
"آموزش کاربرد تحلیل محتوا در سینما غلامرضا آذری اشاره «تحلیل محتوا»1یکی از روشهای اساسی مشاهدهء اسنادی محسوب میشود،که به وسیله آن میتوان متون و بهواقع هر نوع سند ثبت و ضبط شدهای را-خواه مربوط به گذشته و یا زمان حال-مورد ارزیابی و بررسی و تحلیل دقیق قرار داد.
سینمای خارج قابل تفکیک است، که در ارتباط با هرکدام اشارهای گذرا خواهیم داشت: الف:پیشینهء محتوای فیلمهای سینمایی در ایران: در این رابطه باید اذعان کرد که کشور ایران هیچ سهمی را در زمینه و چارچوب تحلیل محتوای فیلمهای سینمایی به خود اختصاص نداده است و به زبان سادهتر باید عنوان کرد که هیچ گروه تحقیقی یا تیم پژروهشی،تاکنون فیلم سینمایی خاصی را از جنبه این روش مورد بررسی قرار نداده است.
برروی جامعه میگذارد؟ اینها،همگی پرسشهایی است که مخاطبان و کارگردان و پیام،وجوه اصلی آن را تشکیل میدهند و وظیفه اصلی یک «تحلیلگر محتوا»آن استکه به این پرسشها جهت انجام تحلیل محتوا در سینما یا آثار سینمایی فیلمسازان،پاسخ گوید(چه بهصورت گروهی و چه به صورت شخصی).
4. فرایند علمی روش تحلیل محتوا برای فیلمهای سینمایی: پس از گذری اجمالی بر مفهوم تحلیل محتوا در سینما،مراحل زیر را میتوان بهصورت استاندارد جهت پژوهش در آثار سینمایی فیلمسازان یا کارگردانها (فرستادگان پیامها)از جنبه فرایندی روش تحلیل محتوا در نظر آورد: 1-طرح مسأله:بیان موضوع، چارچوب نظری،طرح اهمیت و ضرورت پژوهش در ارتباط با فیلمساز یا کارگردانها،نوع بررسی و..."