چکیده:
تدوین این مقاله بر اساس مطالعات و یافته¬های یک پژوهش مصوب علمی است که به منظور
"بررسی روش¬شناسی پژوهش در روان¬شناسی و علوم تربیتی در ایران" اجرا شده است.
هدفهای این پژوهش آن بوده است که ببینیم:
1- متون و منابعی که در کلاسهای درسی دانشگاهی روش تحقیق در روان-شناسی و علوم
تربیتی مورد استفاده قرار میگیرند اساسا بر کدام بنیادهای نظری معرفت¬شناسی و
روش¬شناسی استوارند؟
2- مقالاتی که در مجلات علمی- پژوهشی روان¬شناسی و علوم تربیتی ایران انتشار
می¬یابد از نظر معرفت¬شناسی، روششناسی، و هدف یا نوع طرح پژوهشی دارای چه وضعیتی
هستند؟3- سرفصلهایی که در درس روش تحقیق در مقاطع کارشناسی،کارشناسی ارشد
و دکترای روان¬شناسی و علوم تربیتی در دانشگاههای بزرگ کشور تدریس می¬شود، تا چه
اندازه با عنوانهای مطرح¬شده در منابع مهم دانشگاهی درس روش تحقیق همخوانی دارد؟
4- بنیادهای نظری و معرفت¬شناختی در محتوای تدریس استادان در کلاسهای درس روش
تحقیق در سطوح کارشناسی وکارشناسی ارشد و دکترای روان¬شناسی و علوم تربیتی در
دانشگاههای بزرگ کشور چیست؟
5- دانشجویان مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترای روان¬شناسی و علوم تربیتی در
کلاسهای درس روش تحقیق دانشگاههای بزرگ کشور تا چه اندازه ماهیت پژوهش و بنیادهای
نظری و معرفت¬شناختی (فلسفة علم) در روش¬شناسی پژوهش را فرا می¬گیرند؟
برای پاسخگویی به سؤالات اول و دوم، شانزده منبع اصلی تدریس روش تحقیق در
روان¬شناسی و علوم تربیتی و تمام مقالات روان¬شناسی که در آخرین شمارة مجلات علمی-
پژوهشی کشور چاپ شده است، مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین به منظور پاسخ به سؤالات
سوم و چهارم و پنجم، 22 نفر استادان درس روش تحقیق در روان¬شناسی و علوم تربیتی که
در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترا در هفت دانشگاه بزرگ کشور (دانشگاه
تهران، دانشگاه علامة طباطبایی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه تربیت معلم، دانشگاه
آزاد تهران، دانشگاه شیراز، دانشگاه اصفهان) در دانشکده¬های روان¬شناسی و علوم
تربیتی این دانشگاهها تدریس می¬کنند، و نیز 119 نفر دانشجویانی که بیشترین نمره¬ها
را در هفت دانشکدة روان-شناسی و علوم تربیتی دانشگاههای مذکور در مقاطع کارشناسی و
کارشناسی ارشد و دکترا داشته¬اند، مورد مصاحبة ساختاریافته قرار گرفتند.
این پژوهش نشان داد که:
1- بنیادهای معرفت¬شناختی و بنیادهای روش¬شناسی منابع و متون درسی روش تحقیق که در
دانشگاهها تدریس می¬شود از نوع فلسفة تحصلی و پساتحصلی و روش کمی¬گرایانه است.
2- مقالات روان¬شناسی و تربیتی که در مجلات علمی- پژوهشی روان¬شناسی و علوم تربیتی
کشور چاپ می¬شود بر بنیاد فلسفة علم تحصلی و پساتحصلی و بر روش¬شناسی کمی¬گرای
استوار است و عمدتا حاصل طرحهای پژوهشی راهبردی است.3- تعداد واحدهای تدریس در سه مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و
دکترای روان¬شناسی و علوم تربیتی بسیار اندک است و سرفصلهای تدریس استادان در
کلاسها بسیار کمتر از عنوانهایی است که در منابع علمی اصیل روش تحقیق وجود دارد.
4- بنیادهای نظری معرفت¬شناسی تدریس استادان درس روش تحقیق نیز اساسا از نوع فلسفة
کمی¬گرای تحصلی و پساتحصلی است و به پژوهشهای کیفی چندان توجهی نمی¬شود.
5- دانشجویان درس روش تحقیق در سه مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترای
روان¬شناسی و علوم تربیتی با ماهیت پژوهش و بنیادهای نظری فلسفة علم در پژوهشهای
روانی- تربیتی آشنا نمی¬شوند و آموزش قابل ذکری در این مورد به آنان داده نمی¬شود.
خلاصه ماشینی:
") 3/30 % 3/14 % 2/4 % 7-جمع¬آوری داده¬ها از طرق مختلف (روایی و پایایی داده¬ها) 21 % 16 % 9/5 % 8- طرحهای تحقیق توصیفی 1/15 % 1/15 % 4/3 % 9-طرح تحقیق علی-مقایسه¬ای 6/7 % 8/11 % 4/3 % 10-طرحهای پژوهش همبستگی 3/14 % 1/15 % 2/4 % 11-کاربرد رگرسیون در پژوهش 5/2 % 5 % 2/4 % 12-تحلیل مسیر در پژوهش 7/1 % 9/5 % 5 % 13-کاربرد تحلیل عاملی 5/2 % 5 % 2/4 % 14-معادلات ساختاری در پژوهش 8/0 % 2/4 % 5 % 15-طرحهای آزمایشی و شبه-آزمایشی 6/17 % 16 % 7/6 % 16-طرح پژوهش موردی 9/5 % 9/5 % 4/3 % 17-طرحهای پژوهشی پدیدارشناسی 5/2 % 4/3 % 2/4 % 18-قوم¬نگاری 2/4 % 5 % 2/4 % 19-مطالعات فرهنگی 5/2 % 2/4 % 5 % 20-مطالعات زبانی و ارتباطی 7/1 % 5/2 % 4/3 % 21-پژوهش تاریخی 2/9 % 9/5 % 4/3 % 22-پژوهش ارزشیابی (رویکردهای کمی و کیفی) 7/1 % 4/3 % 4/3 % 23-مفهوم تحقیق کیفی و ترکیبی 5/2 % 4/3 % 5/2 % 24-تعبیر و تفسیرگزارشهای پژوهشی و پایان¬نامه¬ها و مقالات 5/2 % 4/3 % 0 جدول شمارة 6 به روشنی نشان می¬دهد ، آنچه به دانشجویان درس روش تحقیق در مقاطع کارشناسی ، کارشناسی ارشد، و دکترا تدریس می¬شود کفایت محتوای این حوزة اساسی از دانش را ندارد و طبیعی است که با این مقدار از تدریس و یادگیری نمی¬توان متوقع بود که آنان بتوانند پس از پایان تحصیلات خود به اجرای پژوهشهای معتبر در روان¬شناسی و علوم تربیتی بپردازند."